Brainstorm werkvormen

Je bent vast wel eens bij een brainstorm geweest, sommigen hebben er misschien zelfs wel eentje georganiseerd. Door te brainstormen kan je met een groep op nieuwe ideeën komen voor jouw organisatie. Oplossingen voor de klant of een nieuwe marketingcampagne, je kunt makkelijk op originele concepten komen door brainstorm werkvormen te gebruiken. Gelukkig voor ons zijn er superveel brainstorm werkvormen die je kunt gebruiken waardoor een brainstormsessie nooit saai hoeft te zijn.

Maar eerst even een typische brainstormsessie. Gezamenlijk met zijn allen aan een lange tafel, koffie of theetje erbij. De traditionele gele plakbriefjes erbij en ideeën bedenken maar. Iedereen krijgt de tijd om ideeën te bedenken en na een tijdje worden deze gedeeld in de groep en besproken. Herkenbaar? Voor velen helaas wel.

Helaas? Ja, op deze manier haal je niet alles uit je brainstormsessie om meerdere redenen. Ten eerste omdat je nu eenmaal niet op je creatiefst bent in deze setting. Je defaultnetwerk is je meest creatieve deel van je brein. Dat is actief wanneer je juist even niet focust. Juist op de momenten dat je even niks doet, zoals onder de douche, tijdens het wandelen of tuinieren. Dat zijn de momenten dat de geniale ingevingen naar binnen schieten. Niet in de setting van een saaie vergaderruimte waarin jij je best doet om goede ideeën te forceren.

Een andere reden waarom dit soort brainstormsessies niet werken is vanwege de groepsdynamische processen die plaatsvinden in zo’n setting. Wanneer we in een groep werken proberen we vaak consensus te vinden. Daarom kiezen we niet altijd voor het beste idee, maar voor het idee waar de meesten zich wel in kunnen vinden. Dat is niet altijd goed voor de organisatie. Soms heb je behoefte aan een origineler gewaagder idee.

Ook tijdens discussies in de brainstormsessie zelf zie je genoeg voorbeelden van groepsdynamische processen die de creativiteit eigenlijk in de weg zitten. Zo kan de hiërarchie invloed hebben dankzij de verschillen in status binnen de organisatie. Wanneer een manager of teamleider een idee oppert zal dit minder snel afgekraakt worden door zijn of haar teamleden. Die zijn er natuurlijk van afhankelijk dat deze manager hen aardig vindt dus zijn ze minder snel geneigd om ideeën van deze persoon negatief te belichten.

Of denk aan dominantie, een andere factor. Dominante leden binnen een groep zullen met meer ideeën komen en hun ideeën feller verdedigen omdat ze last hebben van hun ego. Sommigen kijken nu eenmaal een beetje de kat uit de boom tijdens groepsgesprekken. Terwijl dit wel de mensen met de goede ideeën kunnen zijn. Zij zullen eerder geneigd zijn hun mond maar te houden wanneer ze geen zin hebben om de hele tijd geïnterrumpeerd te worden tijdens het praten. Zo kunnen goede ideeën achterwege blijven en haal je dus niet het maximale uit je brainstormsessie.

Populariteit is zo’n andere factor. We zijn geneigd om de ideeën van diegenen die we aardig vinden automatisch beter te vinden. Zo zijn er nog vele andere van dit soort factoren die je gelukkig kunt uitschakelen met bepaalde brainstorm werkvormen.

Een effectieve brainstormsessie modereren hoe doe je dat dan?  Gelukkig zijn er vele brainstorm werkvormen die je kunt inzetten om de creativiteit van een groep te vergroten en zo meer uit je brainstormsessie te halen. We sommen eerst even een aantal tips voor je op!

Veelvoorkomend tijdens het brainstormen is dat het bedenken van ideeën en het selecteren van ideeën in dezelfde meeting gebeurd. Zo haal je uit beide fasen meer. De hele groep die meedoet aan de brainstormsessie zit dan namelijk in dezelfde modus. Vooral voor het bedenken van ideeën is dit bevorderlijk. Wanneer iemand een idee oppert in de groep dat vervolgens wordt afgekraakt is deze persoon daarna natuurlijk een stuk minder geneigd een ander idee in de groep te gooien. Je wilt op de werkvloer natuurlijk niet bekend staan als die bedenker van gekke ideeën. Wanneer je in de ideeën fase een sfeer creëert waar ideeën zonder oordeel worden geuit zal dit goed zijn voor de diversiteit van de ideeën.

De meeste brainstormsessies worden in een paar uurtjes gepropt waarbij ook nog een beslissing moet vallen. Goed voor de creativiteit? Niet echt. Je staat op deze manier onder druk en bent in focusmode. Je probeert namelijk ideeën te forceren. Goede ideeën laten zich juist niet forceren maar komen op onverwachte momenten op wanneer we ons juist even niet ergens op focussen. Wanneer we onder de douche staan, tuinieren of een wandeling maken. Dat zijn de momenten van de geniale ingevingen. Van dit soort momenten wil je dus gebruik maken in je brainstormsessie. Prop het bedenken van ideeën dus niet in een paar uurtjes in een suffe vergaderzaal, geef in plaats daarvan je deelnemers enkele dagen de tijd om met ideeën te komen.

Vaak gebeurt het bedenken van ideeën in een groep. Dan beïnvloeden we elkaar echter best wel veel. Zo bereik je niet de diversiteit van ideeën die je op het laatst van de brainstormsessie wilt hebben. Wanneer je in een groep zit en iemand gooit een idee in de groep roept dit gelijk allerlei associaties op bij de andere aanwezigen. Wanneer ik het woord “kinderboerderij” hier schrijf, roept dat in jouw hoofd meteen associaties op zoals: “lammetjes”, “schapen”, “kippen” en “gezinsuitje”. Dit gebeurt onbewust en heel snel. Jouw brein zit nu op een bepaald spoort waar het soms weer lastig uit kan komen. Dit gebeurt dus ook wanneer iemand een idee oppert in een groep. Iedereen denkt daarna in dezelfde hoek. Wil je een grote diversiteit van ideeën? Schakel dit dan uit door ideeën individueel te laten bedenken waardoor de deelnemers elkaar niet beïnvloeden.

Alle brainstorm werkvormen die je inzet moeten eigenlijk aan deze 3 regels voldoen.

Oké dan nu is het echt tijd voor de brainstorm werkvormen! Hier onder een kleine greep uit ons assortiment die we vaak geven op trainingen en workshops over brainstormen.

De ideeënboom kan je goed gebruiken wanneer je de associaties van de deelnemers in kaart wilt brengen. Op een gestructureerde manier gebruiken de deelnemers elkaars associaties om tot nieuwe ideeën te komen. Dit is een techniek waarbij de brainstormmoderator veel controle heeft over het proces.

Dit is een techniek die je kunt doen met maximaal 5 personen. Meer deelnemers? Verdeel dan onder in kleine groepjes.

Hoe werkt de Ideeënboom?

1. Begin met het opstellen van de probleem- of vraagstelling.

“Hoe kunnen we het schermgedrag van Nederlanders verminderen?”

2. Pak het papier waar je de ideeënboom op wilt maken en creëer de stam van de boom en plaats daarin de probleem- of vraagstelling in kernwoorden

Uiteindelijk verschijnt op een A3 of flip-overvel een “boom” die ook meteen de ideeën documenteert.

3. Laat de deelnemers individueel nadenken over de associaties die ze hebben en die ideeën die opkomen na het opnemen van de probleem- of vraagstelling.

Meestal is zo’n 5 minuten al voldoende. Het gaat om de eerste paar associaties.

4. Ga de deelnemers één voor één af en laat hen de associaties en ideeën die ze hadden in de groep gooien.

De associaties worden de zijtakken van de boom. In dit geval kunnen dat woorden zijn als “Laptop”, “Instagram”, “Telefoon”

5. Beslis met de groep welke woorden die in de groep zijn gegooid zijtakken worden van de boom.

Nu is er ruimte voor discussie die je als moderator moet leiden, zorg daarbij dat iedereen aan de beurt komt. Teken de zijtakken uit in de boom, dit zijn de associaties waar overeenstemming over is dat ze er op horen.

6. Nu is het tijd om er op los te associëren. Als het goed is ontstaan er nu nieuwe ideeën dankzij de zijtakken. Laat de groep vrijuit ideeën bedenken en associaties.

Een associatie uit de zijtak “Instagram” kan bijvoorbeeld zijn “Foto’s nemen van eten in het restaurant”. Dat is dus een voorbeeld van een gedachte die achter de eerste associatie ligt.

7. Werk samen met de groep de associaties die men krijgt uit en geef zo de boomvorm.

Dit kan je herhalen zover je ruimte hebt voor zijtakken. Op deze manier ga je soms wel 5 takken verder.

Aan de hand van deze associaties kun je ideeën bedenken. De associatie “Foto’s nemen van eten in het restaurant” kan zo leiden tot een idee waarbij restaurants de telefoons van gasten innemen bij binnenkomst.

Vooronderstellen is een techniek die je kunt gebruiken wanneer je merkt dat deelnemers van een brainstorm vooral de bekende paden bewandelen en moeilijk tot originele ideeën komen. De oefening is simpel uit te leggen en vergt weinig voorbereiding.

Hoe werkt vooronderstellen?

1. Je begint door de probleem- of vraagstelling van de brainstorm te op te stellen

“Hoe kunnen we de wachtrijen aan de kassa’s in de supermarkt verkleinen?”

2. Pak dan de belangrijke termen uit deze stelling.

In dit geval zijn dat “wachtrij”, “kassa’s” en “verkleinen”.

3. Kies één van deze woorden en laat de deelnemers bedenken welke veronderstellingen daarbij horen

Voor het woord wachtrij zijn dat bijvoorbeeld:

– De mensen staan achter elkaar in de rij

– Ze staan er met hun mandje of winkelwagentje

– De eerste is aan de beurt, dan de tweede, dan de derde

– Ze zijn aan het wachten

– Ze staan stil

Laat de deelnemers deze veronderstellingen opschrijven.

4. Geef de deelnemers de opdracht om te bedenken hoe de situatie zou zijn als het tegenovergestelde waar is of niet geldt.

Voor bovenstaande veronderstellingen zou dat het volgende kunnen opleveren:

– De klanten staan niet achter elkaar. Een systeem zoals bij de slag bijvoorbeeld waar je nummertjes trekt.

– Ze hoeven niet met hun mandje of winkelwagentje te staan. Klanten kunnen bijvoorbeeld hun wagentje in de rij laten staan en zelf wat rondlopen.

– De volgorde van aan de beurt is willekeurig. Bijvoorbeeld door een loterij bepaald.

– Ze wachten niet, ze helpen actief mee.

– Ze zijn niet stil, een medewerker praat actief met de mensen die in de rij staan.

5. Herhaal dit met de andere kernwoorden.

In dit geval “kassa’s” en “verkleinen”. Bij sommigen woorden werkt deze techniek beter dan bij anderen. Het is aan de moderator om aan te voelen wanneer een woord minder associaties oproept bij de deelnemer en daar dan dus minder tijd aan te besteden.

6. Laat de deelnemers de vooronderstellingen die ze hebben opgeschreven delen met de groep.

Nu ontstaat er ruimte voor een kleine groepsdiscussie die je moet modereren. Is er onduidelijkheid over één van de veronderstellingen bij de andere deelnemers dan moet degene die de veronderstelling heeft opgeschreven deze vragen beantwoorden.

Deze tegenstellingen zijn je voer voor nieuwe ideeën. Geef de deelnemers nu individueel de tijd om vanuit de gedeelde tegenstellingen naar kleine ideeën te gaan.

Een voorbeeld van een idee vanuit de tegenstelling “Ze zijn niet stil” kan zijn dat een medewerker actief met de wachtende klanten praat en ze tips voor recepten geeft aan de hand van de boodschappen die hij of zij in het karretje of mandje ziet.

Dit zijn natuurlijk niet de eind ideeën die meteen uitvoerbaar zijn. Na het doen van deze oefening heb je een eerste ruwe selectie originele ideeën waaruit je verder kunt associëren met de deelnemers.

Veel grote ontdekkingen ontstaan toevallig. Denk maar aan de wet van Newton en de ontdekking van Amerika van Columbus. Van dat toeval gaan we tijdens deze techniek ook gebruik maken zoals je waarschijnlijk al had verwacht vanwege de naam van deze brainstorm werkvorm.

Hoe werkt toevalstreffers?

1. Je begint uiteraard met het opstellen van de probleem- of vraagstelling.

“Hoe verbetert Shell haar groene imago samen met Staatsbosbeheer? “

2. Pak wat magazines, kranten of tijdschriften

Het liefst pak je wat verschillende tijdschriften met verschillende onderwerp die daarin te vinden zijn. Deel vervolgens de tijdschriften uit aan de deelnemers van de brainstormsessie.

3. Laat elke deelnemer een willekeurig woord kiezen uit het tijdschrift dat ze voor zich hebben liggen.

Laat de deelnemers hun ogen dichtdoen, door het tijdschrift bladeren en op een willekeurige plek op een bladzijde een plek aanwijzen. Het woord dat daar het meest dichtbij staat is het gekozen woord waarmee je gaat associëren.

Je kunt dit ook een paar keer herhalen totdat je een geschikt woord hebt gevonden. Woorden zoals “het”, “misschien” en “later” zijn woorden die niet direct veel associaties oproepen. Inhoudswoorden zoals “kennis”, “grondstoffen” en “schip” zijn dat wel. Ga dus door tot iedereen zo’n woord heeft.

4. De deelnemers moeten nu associaties leggen vanuit het door hun gekozen willekeurige woord.

Laat de deelnemers hun woord opschrijven en daar omheen de associaties die ze met het woord hebben. Enkele associaties met het woord “kennis” kunnen bijvoorbeeld zijn “boeken”, “gidsen”,  “bibliotheek” en “leraar”. Geef de deelnemers een paar minuten de tijd om tot associaties te komen.

5. Nu is het tijd voor het bedenken van ideeën.

De deelnemers van de brainstormsessie moeten nu vanuit de associaties die ze hebben opgeschreven ideeën bedenken voor de probleemstelling.

Een idee in ons voorbeeld uit de associatie “gids” zou kunnen zijn dat Shell samen met Staatsbosbeheer gidsen (boswachters) regelt die met families een dag de natuur in trekken om daar over de natuur te leren.

Zo zie je dat er op een toevallig manier best leuke en originele ideeën kunnen ontstaan. Met een beetje goede wil van Vrouwe Fortuna kom je er wel.

Hopelijk heb je na het lezen van dit artikel een beetje een idee hoe je een effectieve brainstormsessie kunt inrichten door wat simpele tips en brainstorm werkvormen. Er zijn natuurlijk nog vele andere brainstorm werkvormen, als we zouden willen zouden we daar wel een heel boek over kunnen schrijven.

Wil je meer weten over hoe je structuur in een brainstormsessie aanbrengt en meer uit je brainstormsessie halen? Neem dan even contact met ons op. Daar zijn wij namelijk in gespecialiseerd. We helpen jou en je organisatie graag met het opzetten van effectieve creatieve processen.

Niet toe aan een samenwerking maar heb je gewoon wat vragen? Ook prima, we zijn heel toegankelijk. Ook dan staan we voor je klaar via mail (info@yooth.nl) of telefoon. Of je komt langs op ons kantoor als je ons echt graag wilt zien!